.webp)
สรุป Eclipse of Reason โดย Max Horkheimer
🔍 แนวคิดหลัก:
Max Horkheimer วิเคราะห์ว่าทำไม "เหตุผล" (reason) ที่ควรเป็นแสงนำทางมนุษย์กลับถูกบิดเบือน กลายเป็นเครื่องมือสนับสนุนการกดขี่และความไร้มนุษยธรรม โดยเฉพาะในยุคสมัยที่ฟาสซิสม์รุ่งเรือง เขาแยกประเภทเหตุผลเป็น 2 แบบ คือ:
-
Objective Reason (เหตุผลเชิงภววิสัย): ยึดถือคุณธรรม ความจริง ความดีงามสากล
-
Subjective Reason (เหตุผลเชิงอัตวิสัย): สนใจเพียงวิธีการบรรลุเป้าหมาย โดยไม่ตั้งคำถามว่าเป้าหมายนั้นดีหรือชอบธรรมหรือไม่
📘 สรุปแต่ละบท
บทที่ 1: Means and Ends
-
เหตุผลในยุคปัจจุบันถูกลดทอนเหลือเพียง "เครื่องมือ" เพื่อให้ได้เป้าหมาย โดยไม่คำนึงถึงศีลธรรม
-
การยึด subjective reason ทำให้ความหมายของคำว่า “ความยุติธรรม” หรือ “สิทธิมนุษยชน” ถูกทำให้กลวง
-
ส่งผลให้สังคมกลายเป็นระบบที่คนมุ่งแต่ผลประโยชน์เฉพาะตน และขาดความเป็นมนุษย์ร่วมกัน
บทที่ 2: Conflicting Panaceas
-
แนวคิดเชิงวิทยาศาสตร์ (positivism) และศาสนาแบบอนุรักษ์ (neo-Thomism) ต่างพยายามเสนอ "ยาวิเศษ" เพื่อแก้ปัญหาสังคม
-
แต่ทั้งสองแนวคิดต่างล้มเหลวเพราะเป็นเครื่องมือของอำนาจ
-
ทางออกที่แท้จริงต้องเป็นปรัชญาที่เปิดรับความขัดแย้ง และไม่รับใช้โครงสร้างอำนาจใด
บทที่ 3: The Revolt of Nature
-
เมื่อมนุษย์ใช้เหตุผลเพื่อครอบงำธรรมชาติและกันเอง → ผลลัพธ์คือ การทำลายตัวเอง
-
บุคคลกลายเป็นเพียงฟันเฟืองในระบบอุตสาหกรรม ไม่ใช่ปัจเจกผู้มีคุณค่า
-
ฟาสซิสม์ใช้ "ความปรารถนาเลียนแบบ" (mimetic desire) ปลุกอารมณ์กลุ่มเพื่อกดขี่
บทที่ 4: The Rise and Fall of the Individual
-
บุคคลในอดีตเคยมีคุณค่าทางจิตวิญญาณ (เช่นในยุคกรีกหรือคริสต์ยุคแรก)
-
ยุคอุตสาหกรรมทำให้ปัจเจกกลายเป็นผู้บริโภค/แรงงานที่ไร้เสียง
-
อุดมการณ์สมัยใหม่ไม่ส่งเสริมการต่อต้านระบบที่อยุติธรรม แต่ฝังให้คนยอมรับระบบนั้น
-
ความเป็นปัจเจกแท้จริงอยู่ในผู้ที่กล้า “ต่อต้านอย่างมีเหตุผล”
บทที่ 5: On the Concept of Philosophy
-
ปรัชญาต้องไม่ใช่แค่แนวคิดสูงส่ง แต่ต้อง ลงมือวิจารณ์ความไม่ชอบธรรม ในโลกจริง
-
ต้องทำหน้าที่เป็น "ความทรงจำ" และ "มโนธรรม" ของมนุษยชาติ
-
ความก้าวหน้าคือการ ปฏิเสธทุกสิ่งที่ลดทอนศักยภาพมนุษย์
-
ปรัชญาที่แท้จริงต้องช่วยปลดปล่อยมนุษย์จากความกลัว งมงาย และการกดขี่
🧭 ข้อคิดสำคัญ:
-
การใช้เหตุผลแบบไม่วิพากษ์ (formal reason) ทำให้สังคมเดินหน้าไปในทิศทางที่ผิด
-
ความยุติธรรมและอิสรภาพจะเกิดขึ้นได้เมื่อเรากล้าตั้งคำถามกับสิ่งที่ถูก “ทำให้เป็นเหตุผล” โดยอำนาจ
-
ปรัชญาคือความหวังสุดท้าย ที่จะเรียกคืนคุณค่าของความเป็นมนุษย์ในยุคที่เหตุผลกลายเป็นเครื่องมือของการครอบงำ
ไม่มีความคิดเห็น:
แสดงความคิดเห็น